دانسیتومتری استخوان یا سنجش تراکم استخوان روشی است که در آن میزان سختی و استحکام استخوان های بدن مشخص می شود. یکی از راه های تشخیص سطح سلامتی استخوان ها و پیشگیری از بروز بیماری خاموش استئوپروز یا پوکی استخوان،انجام این تست می باشد. پوکی استخوان موجب کاهش تدریجی تراکم استخوان و ایجاد تغییراتی در ساختار استخوان می گردد. در این بیماری با نازک شدن و شکننده شدن استخوان ها، احتمال ایجاد شکستگی استخوان ها افزایش می یابد.
منظور از تراکم استخوان چیست؟
از همان آغاز شکل گیری جنین در داخل رحم مادر، عنصر مهم کلسیم در داخل استخوان های جنین رسوب می کند. تشکیل رسوب کلسیم تا زمان رسیدن فرد تا سن بلوغ کامل و حدود سن ۲۰ سالگی ادامه دارد. در این سن استخوان ها دارای تراکم زیادی می شوند.
عوامل موثر بر افزایش تراکم استخوانی علاوه بر مصرف کلسیم و ویتامین D که به جذب کلسیم کمک شایانی می کند، عوامل ژنتیکی و میزان انجام فعالیت های بدنی فرد می باشد.
افرادی که انجام تمرینات ورزشی را از اوایل دوران کودکی همراه با رعایت رژیم غذایی مناسب سرشار از لبنیات داشته اند، دارای تراکم استخوانی بیشتری خواهند بود. با افزایش سن سیر نزولی تراکم استخوان آغاز می شود. در این دوران هم مصرف ویتامین D، کلسیم و انجام تمرینات ورزشی استقامتی می تواند به کند شدن روند کاهش تراکم استخوانی کمک شایانی کند.
پوکی استخوان را بیماری خاموش می گویند زیرا بدون علامت پیشرفت می کند. بسیاری افراد بعد از شکستگی استخوان لگن و یا سایر استخوان ها در اثر وارد شدن یک ضربه خفیف متوجه بیماری خود می شوند.
برای مطالعه بیشتر درباره نوار عصب و عضله کلیک کنید.
چگونگی انجام سنجش تراکم استخوان
رایج ترین نوع سنجش تراکم استخوان روش DEXA می باشد. DEXA مخفف Dual Energy X-ray Absorptiometry است. در این روش برای مشخص کردن دقیق تراکم استخوان ها، از دو منبع اشعه ایکس استفاده می شود.
در این روش سنجش تراکم استخوان اشعه ایکس از دو منبع به استخوان موردنظر، وارد می شوند. مقداری از اشعه ایکس به وسیله استخوان جذب می شود. مقداری هم از اشعه از استخوان می گذرد و از سمت دیگر خارج می شود. میزان اشعه خروجی از بدن به وسیله گیرنده تعیین می شود.
هر چه استخوان متراکم تر باشد یعنی میزان فضاها و حفره های ریز داخل استخوان کمتر است، در نتیجه اشعه ایکس بیشتری را به خود جذب کرده است. گیرنده ای که میزان اشعه خروجی از بدن را اندازه می گیرد، مقدار کمتری از اشعه را اندازه گرفته است. در سنجش تراکم استخوان اشعه خروجی دریافت شده توسط دتکتور یا گیرنده، به یک سیستم رایانه ای فرستاده می شود. سیستم میزان اشعه را بر اساس میزان تراکم استخوان مشخص می کند.
انواع دستگاه اسکن جهت انجام سنجش تراکم استخوان
برای انجام سنجش تراکم استخوان دو نوع دستگاه اسکن وجود دارد: اسکنر محیطی و اسکنر مرکزی.
با استفاده از دستگاه اسکنر مرکزی، سنجش تراکم استخوان مربوط به استخوان های مرکزی بدن مانند ستون فقرات و لگن تشخیص داده می شود. در این اسکنرها بیمار بر روی تخت اسکنر دراز کشیده و در حین انجام تست کاملا بی حرکت می ماند. سپس گیرنده یا دتکتور بر روی استخوان مورد نظر قرار می گیرد و اشعه ایکس به سمت استخوان تابانده می شود. استخوان های مرکزی بدن بیشتر از سایر استخوان ها در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان می باشند. سنجش تراکم مدت ۱۰ الی ۲۰ دقیقه طول می کشد.
با استفاده از دستگاه اسکنر محیطی، سنجش تراکم استخوان برای استخوان های دست، انگشتان و مچ پا تشخیص داده می شود. این اسکنر کوچک و سبک است و کار کردن با آن خیلی ساده می باشد.
اقدامات قبل از انجام سنجش تراکم استخوان
برای سنجش تراکم استخوان آمادگی خاصی لازم نیست. خانم های باردار که به تازگی آزمایش باریم را انجام داده اند و یا ماده حاجب جهت انجام سی تی اسکن و یا اسکن رادیو ایزوتوپ به بدن آنها تزریق شده است، حتما قبل از انجام آزمایش به اطلاع پزشک برسانند.
در زمان انجام سنجش تراکم استخوان باید جواهر آلات خود را در آورید و لباس های آزادتر و گشاد بپوشید. ممکن است پزشک از فرد بخواهد که لباس مخصوص یا گان بپوشد. همچنین توجه داشته باشید قبل از انجام تست از مکمل های کلسیم استفاده نکنید.
چه کسانی باید سنجش تراکم استخوان انجام دهند؟
افرادی که بیش از سایر افراد در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند، باید سنجش تراکم استخوان انجام دهند. این افراد شامل موارد زیر هستند:
- خانم های بالاتر از ۶۵ سال: تراکم استخوانی بعد از یائسه شدن خانم ها، با شدت بیشتری کاهش می یابد. به همین دلیل خانم های بالاتر از ۶۵ سال باید حتما این آزمایش را انجام دهند.
- خانم هایی که خیلی زود یعنی در سن کمتر از ۴۵ سال یائسه می شوند، هم باید این تست را انجام دهند.
- خانم هایی که آمنوره شده اند یعنی قطع شدن عادت ماهیانه در یک دوره یک ساله قبل از اینکه یائسه شوند، باید این تست را انجام دهند.
- افرادی که به مدت طولانی از داروهای کورتون استفاده کرده اند باید تراکم استخوان خود را بررسی کنند.
- افرادی که با یک زمین خوردن ساده و یا وارد شدن ضربه ای کوچک، دچار شکستگی استخوان می شوند، باید حتما سنجش تراکم استخوان انجام دهند.
- کسانی که سابقه ابتلا به بیماری روماتیسم مفصلی و یا ابتلا به بیماری سلیاک دارند.
- وجود سابقه شکستگی استخوان لگن یا ابتلا به بیماری پوکی استخوان در اقوام درجه یک خانواده مادری
- کسانی که دچار لاغری مفرط هستند و بی ام آی آنها کمتر از ۱۹ می باشد.
- کسانی که دچار قوز کمر هستند، این مشکل به دلیل شکستگی های مکرر مهره ها ایجاد شده است.
- مردان بالاتر از ۷۰ سال
درمان پوکی استخوان
بعد از انجام سنجش تراکم استخوان و تشخیص بیماری پوکی استخوان توسط بهترین متخصص ارتوپدی در پونک تهران، باید روش های درمانی زیر را انجام دهید:
- مصرف داروهای آلندرونات به طور منظم روزانه یا هفتگی با دستور پزشک
- تزریق آمپول به صورت ماهانه
- مصرف مکمل های کلسیم همراه با ویتامین D
- استفاده از نور آفتاب به صورت مستقیم در ساعاتی از روز
کلام آخر
روش سنجش تراکم استخوان یک روش پیشرفته با استفاده از اشعه ایکس برای اندازه گیری میزان تراکم استخوان ها می باشد. انجام این تست به تشخیص و درمان بیماری ها توسط پزشکان کمک شایانی می کند.
